Trasą Deskali Pamięci – Brzozów-Zdrój

Uroczyste Pierwsze Przejście Trasą Deskali Pamięci o Żydach Brzozowskich to ostatni etap projektu pn.” Deskale Pamięci o Żydach Brzozowskich”.

Zamysł tej wyjątkowej inicjatywy powstał po zaangażowaniu Towarzystwa w organizację „Dni Kultury Źydowskiej. Brzozów 2022” oraz w projekt oznakowania cmentarzy żydowskich. Wtedy to idąc trasą od Cmentarza Żydowskiego do Zbiorowej Mogiły członkinie Towarzystwa stwierdziły, że brakuje czegoś co połączyłoby te miejsca i sprzęgły w całość. Ponieważ już wcześniej stowarzyszenie współpracowało z Arkadiuszem Andrejkowem, więc zrodził się pomysł na posadowienie pomiędzy tymi dwoma ważnymi miejscami Deskali Pamięci o Żydach Brzozowskich.

Pozostało napisanie projektu. Ten spodobał się oceniającym ze Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. I tak o to powstała Trasa deskali Pamięci o Żydach Brzozowskich. Arkadiusz Andrejkow stworzył trzy obrazy na konstrukcjach ze starych desek, których celem jest upamiętnienie ludzi stanowiących dużą część brzozowskiej społeczności przed wojną. Postacie te stały się ofiarami tragicznych wydarzeń, które miały miejsce w Brzozowie 10 sierpnia 1942 roku. To wtedy Niemcy dokonali masowego mordu na mieszkańcach Brzozowa i okolic, pochodzenia żydowskiego. Wywieziono ich na stadion. Następnie dokonano selekcji, po której zdecydowana większość ( ponad 1000 osób) została wywieziona do lasu i zamordowana. Przypominając te wydarzenia Towarzystwo Przyjaciół Brzozowa Zdroju chciało przybliżyć historię ich życia i ostatniej drogi, przywracając jednocześnie pamięć o ludziach i stanowiąc punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i dyskusji.

Trzy fotografie, na podstawie których powstały malowidła przedstawiają kolejno dwie dwudziestoparoletnie kobiety pochodzenia żydowskiego, trójkę dzieci – dwie dziewczynki i jednego chłopca oraz Rabina w otoczeniu rodziny.

Wracając, spotkanie uczestników biorących udział w Uroczystym Pierwszym Przejściu Trasą Deskali o Żydach Brzozowskich, miało miejsce pod wiatą Podlesie Nadleśnictwa Brzozów. Zebranych przywitał Paweł Biernacki, Nadleśniczy Nadleśnictwa Brzozów, jako gospodarz tego pięknego terenu. Następnie o historii miejsca, ludziach z nią związanych, o projekcie i zaangażowanych w niego osobach opowiedziała Magdalena Korona z Towarzystwa Przyjaciół Brzozowa – Zdroju, koordynatorka projektu. Głos zabrał również Poseł na Sejm Pan Adam Śnieżek, który zaszczycił nas swoją obecnością.

Po pierwszej części wszyscy zebrani udali się na spacer Trasą Deskali. Przewodnikiem była Sylwia Wątrobska, członkini Towarzystwa Przyjaciół Brzozowa- Zdroju, która opowiedziała o losach postaci przedstawionych na deskalach przez mistrza Arkadiusza Andrejkowa.

Do opowieści Sylwii o dzieciach-rodzeństwie Natana Weissa, kobietach – Sali i Nesi, rodzinie Rabina Josefa Webera, do wspomnień o Natanie przyłączali się członkowie jego rodziny i znajomi. Córka Esty Weiss Zeller podziękowała między innymi za to, że historia i pamięć o dawnych mieszkańcach Brzozowa jest od lat podtrzymywana. Wspomniała dawne czasy kiedy ówczesna dyrektor szkoły podstawowej w Humniskach Alina Zygarowicz organizowała spotkania dla dzieci i młodzieży podczas których jej mama opowiadała o życiu swoim i Natana, o tragicznych przeżyciach czasów Holocaustu. Wyraziła podziękowania dla obecnych podczas wydarzenia nauczycielek, które pamięć o Żydach brzozowskich przekazują uczniom. Odwiedziny Natana i jego żony w Brzozowie wspomniały Alina Zygarowicz, Krystyna Wątróbska.

Na koniec, przed Mauzoleum wzruszający wiersz swojego autorstwa odczytała Małgorzata Kaczorowska z Nadleśnictwa Brzozów. Spotkanie zakończył odczytem Shmuel Ran oraz Magdalena Korona, która podziękowała wszystkim zebranym.

Na datę wydarzenia nieprzypadkowo wybrano 10 sierpnia 2023 roku, tj. dzień w który przypada 81 Rocznica Zagłady Żydów brzozowskich. Zamiarem organizatorów było uczczenie pamięci tragicznie zamordowanych przez hitlerowców osób. Spoczęły one w zbiorowej mogile, która znajduje się na końcu Trasy Deskali o Żydach Brzozowskich. Pamiętamy.

W spotkaniu wzięła udział córka Natana Weissa: Esty Weiss Zeller oraz jej mąż Israel Zeller, a także wnuczka Noa Warshavsky Zeller i jej mąż Yuval Warshavsky. Z Esty z Izraela przylecieli także jej znajomi, Shoshana Ran (pochodząca ze Szczecina i świetnie mówiąca w języku polskim) i jej mąż Shmuel Ran. Swoją obecnością zaszczycili także przyjaciele Esty z Gdańska: Ewa i Janusz Janczak. Dziękujemy.

Z całego serca jesteśmy wdzięczni wszystkim zaangażowanym w projekt. Otrzymaliśmy jak zawsze ogromne wsparcie z zewnątrz od ludzi o pięknych sercach. Specjalne podziękowania ślemy do Małgorzaty Trybus – Mamy Chrzestnej projektu, Jana Jędrzejowskiego za deski na których mogły powstać Deskale, Artura Anioła za tłumaczenia tekstów umieszczonych na tablicach informacyjnych. Dziękujemy.

Ogromne podziękowania dla Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, który dofinansował ten wyjątkowy projekt.

Ten projekt nie powstałby gdyby nie partnerska, serdeczna współpraca z Nadleśnictwem Brzozów, Lasy Państwowe, za którą ogromnie dziękujemy Nadleśniczemu Nadleśnictwa Brzozów Pawłowi Biernackiemu oraz pracującej w Nadleśnictwie Małgorzacie Kaczorowskiej.

Poniżej prezentujemy wzruszający wiersz autorstwa Małgorzaty Kaczorowskiej, zaangażowanej w projekt przez cały okres jego trwania:

Patrzą dziś na
nas.

Mieli imiona,
nazwiska, przeszłość. Tu mieszkali.

To samo niebo
dźwigało ich westchnienia i ta sama ziemia nosiła ich kroki.

Mieli też
marzenia.

Niektórzy
najprostsze, jak duża garść cukierków na najbliższe święto Purim. W końcu
przecież kilkuletnie serduszka i główki nie pojmowały tak abstrakcyjnych pojęć
jak godność, tak samo jak nie pojmowały logiki metodycznego zabijania mierzonej
w tysiącach i milionach ich sióstr i braci.

Ile zła może
pomieścić jedno słowo „Reinhardt“„”? To więcej niż garść cukierków?

Lea, Hersh-Leib, Nehamm, Mendel, Feibish,
Aharon. Dlatego ich młode oczy patrzą dziś na nas z niewinnością
dziecka, do którego zbyt wcześnie dociera brutalność świata.

Niektórzy pozbyli
się złudzeń. Wiedzieli wystarczająco dużo, widzieli aż nadto, by pomieścić
rozumem to, czego przecież pojąć się nie da. W zmrużonych oczach Rabina Josefa
możemy zobaczyć spojrzenie zbyt mądre, aby mieć jeszcze nadzieję.

Rabbi,
nauczycielu, szukaj człowieczeństwa w księgach. Wśród ludzi nie ma go dużo.

Są też oczy
zuchwałe. Odważne, pełne wigoru, wesołe.

Patrzą na nas
Nesia i Sala.

W oprawie z
delikatnego uśmiechu, w ramie lekko pochylonej głowy. To spojrzenie młodości,
która otwiera ramiona na świat.

Tyle że świat
suchym trzaskiem karabinu zamknął w zimnych ramionach ziemi Nesię i Salę.

Zniknęli Josef, Mendel, Feibish, Aharon, Lea,
Hersh-Leib, Nehamm.

I osiemset, i
tysiąc.

I jeszcze więcej
Tych, którzy mieli imiona, nazwiska. I marzenia.

Bądźcie z nami 10
sierpnia o godzinie 17.00.

W 81 Rocznicę
Zagłady przejdziemy Trasą Deskali Pamięci o Żydach Brzozowskich.

Spotykamy się o
godzinie 17.00 przy wiacie na Podlesiu.

Spojrzymy w oczy
Tych, których przywołał Arkadiusz
Andrejkow