Chemik i fizjolog. Nazywany „ojcem polskiej biochemii”. Autor ok. 200 publikacji naukowych. W 1926 roku przeprowadził we Lwowie badanie próbki brzozowskiej solanki.
Przyszedł na świat 16 stycznia 1884 roku w Mokrzanach nieopodal Tarnopola, na obszarze ówczesnej Galicji w rodzinie właścicieli ziemskich żydowskiego pochodzenia. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Tarnopolu. Po maturze, w 1902 roku rozpoczął studia chemiczne w Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie-Charlottenburgu. Następnie studiował chemię organiczną i fizjologiczną na Uniwersytecie w Strasburgu.
W 1906 roku po ukończeniu edukacji, rozpoczął pracę na Politechnice w Zurichu. Jego przełożonym był prof. Richard Martin Willstätter – laureat nagrody Nobla.
Jakub Parnas szybko wykazał się niebywałym talentem naukowym. Udało mu się wyizolować i uzyskać w formie krystalicznej nieznany dotąd, trzeci izomer naftochinonu, 2,3-naftochinon. Wspomniane odkrycie stało się tematem jego rozprawy doktorskiej, którą obronił w 1907 roku na Uniwersytecie w Monachium.
Po uzyskaniu stopnia naukowego doktora chemii, Parnasa zatrudniono na stanowisku asystenta w pracowni Franza Hofmeistra w Instytucie Chemii Fizjologicznej Uniwersytetu w Strasburgu. W międzyczasie jego zainteresowania badawcze coraz silniej oscylowały wokół zagadnień biochemicznych. Dla przykładu zajął się zgłębianiem tematyki metabolizmu tkanek ssaków. W 1913 roku Parnas uzyskał habilitację i powierzono mu funkcję docenta Uniwersytetu w Strasburgu.
W tym samym roku zaproszono go do Anglii, gdzie prowadził badania metabolizmu mięśni wraz z wybitnym biochemikiem Frederickiem Hopkinsem, późniejszym laureatem Nagrody Nobla (1929 rok). Po wybuchu I wojny światowej wrócił do Austro-Węgier, gdzie został wcielony do wojska i rozpoczął służbę w laboratorium wojskowej służby zdrowia. W 1916 roku zorganizował i objął kierownictwo nad Zakładem Chemii Fizjologicznej Uniwersytetu Warszawskiego. Postanowił też pracować na rzecz odradzającego się państwa polskiego (m.in. opracował pierwszy polski podręcznik chemii fizjologicznej).
Jakub Karol Parnas w 1920 roku wyjechał do południo-wschodniej Polski. Otrzymał tam stanowisko profesora zwyczajnego i kierownika Zakładu Chemii Lekarskiej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1930 roku po tragicznej śmierci córki postanowił wyjechać z rodziną do Zurychu. Po krótkim czasie powrócił jednak do Lwowa, gdzie wybrano go dziekanem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza, a w 1931 roku członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Pełnił ponadto funkcje dyrektora Oddziału Farmacji.
Wyniki prowadzonych przez niego badań były przytaczane i cytowane za granicą, m.in. w prestiżowym czasopiśmie „Nature”. Utrzymywał kontakty z europejskimi i amerykańskimi uczonymi. Brał także aktywny udział w spotkaniach naukowych m.in. w Anglii, Austrii, Francji, Niemczech, Belgii czy ZSRR. Był ponadto Członkiem Honorowym Uniwersytetu w Atenach oraz Członkiem Niemieckiej Leopoldyńskiej Akademii Nauk w Halle.
W 1939 roku po wkroczeniu sowietów do Lwowa, kontynuował pracę na Uniwersytecie Lwowskim, przemianowanym przez okupanta na Uniwersytet im. Iwana Franko. W 1941 roku po inwazji III Rzeszy na ZSRR, jako osoba pochodzenia żydowskiego musiał uciekać z rodziną na wschód. Najpierw przebywał w Ufie w Republice Baszkirskiej, następnie od 1943 roku w Moskwie, gdzie pozwolono kontynuować mu działalność naukową. Parnasa mianowano wówczas dyrektorem Zakładu Chemii w Narodowym Instytucie Medycyny Doświadczalnej, który z jego inicjatywy przekształcono w Narodowy Instytut Nauk Biologicznych i Medycznych Akademii Nauk Medycznych. W roku 1944 wybrano go także na członka Akademii Nauk Medycznych ZSSR.
W tym samym roku odwiedził Lwów i wykorzystał swoją pozycję by uwolnić z więzień i obozów obywateli polskich – studentów i pracowników Wydziału Lekarskiego. Po wojnie pragnął powrócić do Polski. Planował objecie kierownictwa nad Katedrą Chemii Fizjologicznej w Krakowie. Plany te udaremniły jednak władze sowieckie, które nie pozwoliły mu na opuszczenie Związku Radzieckiego.
W dniu 29 stycznia 1949 roku został zatrzymany przez MGB pod rzekomym zarzutem szpiegostwa, w związku z trwającymi wówczas w ZSRR represjami antysemickimi. Według dokumentacji sowieckich służb, zmarł w dniu aresztowania z powodu zawału serca.
Po śmierci Jakuba Parnasa, władze ZSRR publicznie odmówiły mu wszelkich zasług. Rehabilitowały go dopiero w 1960 roku i zaczęły przedstawiać go jako badacza sowieckiego, zasłużonego dla rozwoju biochemii w Związku Radzieckim.
Źródła:
Jakub Parnas (1884-1949), https://www.panteonnarodowy.org/wielcy-polacy/12-jakub-parnas (dostęp: 15.11.2021).
Parnas Jakub Karol, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Parnas-Jakub-Karol;3954468.html (dostęp: 15.11.2021).